Geçtiğimiz hafta sonu, çocukluk arkadaşlarımla birlikte Yozgat merkeze bağlı Büyüknefes Köyü’nde bir gezi yapma fırsatı buldum. Tarihin derinliklerinden gelen zenginliklerle dolu bu köy, adeta saklı kalmış bir tarih hazinesi gibi. Her taşında, her kalıntısında geçmişin izleri var. Ancak ne yazık ki, bu kıymetli mirasın hak ettiği ilgiyi görmediğini, bakımsız ve ihmal edilmiş olduğunu görmek beni çok üzdü. İnşaAllah bu yazım, ilgili resmi kurumları harekete geçirir ve Büyüknefes, Türkiye’nin en dikkat çeken turizm merkezlerinden biri haline gelir.

Yaptığım literatür okumalarım doğrultusunda, Büyüknefes’in tarihi ve kültürel zenginliğini aşağıda özetlemeye çalıştım. Umarım ilgiyle okur ve beğenirsiniz.

Büyüknefes Köyü ve çevresi, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve ilk yazılı kayıtlarda 640 yılında Yunanca kökenli “Távion” ismiyle anılmış, 1740 yılında ise Asurca kökenli isim ile geçmiştir. Günümüzde ise 1928 yılından beri “Büyüknefes” adı kullanılmaktadır. Köyün hemen dışında yer alan Tavium Antik Kenti, antik Galatia ülkesinin üç başkentinden biri olarak büyük önem taşır.

M.Ö. 3. yüzyıldan 1. yüzyıla kadar Galatlar tarafından kurulmuş olan Tavium, İç Anadolu’nun önemli bir ticaret ve kültür merkezi olmuştur. Hititler, Frigler, Roma ve Bizans gibi birçok medeniyetin izlerini taşıyan kentte ne yazık ki kapsamlı kazı çalışmaları yapılmamıştır. Bölgedeki yüzey araştırmaları 1997 yılından beri Avusturya Klagenfurt Üniversitesi’nden Prof. Karl Strobel liderliğinde devam etmiş, bu süreçte seramik parçaları, sütun kalıntıları, mezar taşları ve yazıtlar gibi birçok önemli buluntu ortaya çıkarılmıştır. Ancak şu an için bu çalışmaların hâlâ devam edip etmediğine dair güncel bir bilgiye ulaşamadım.

Prof. Strobel’in araştırmalarıyla bölgeye dair şu önemli medeniyet bilgileri ortaya çıkmıştır:

• Frigler: Bölgedeki yerleşimlerde oval ve yuvarlak şekillendirilmemiş taşlar kullanmış, ancak bölgede fazla tutunamamış ve bıraktıkları tarihi izler sınırlıdır.
• Hititler: Kayalara kutsal anlamlar yükleyip onları işlemiş, yerleşimlerini kayaların bulunduğu noktalara kurmuşlardır. Bölgede hala Hititlere ait olduğu düşünülen çeşmeler bulunmaktadır.
• Galatlar: Bölgenin en uzun süre hakimiyeti altında olan savaşçı bir topluluktur. Taş ve mermer işçiliğinde ustalaşmış, Helen yazılarını ve sembollerini kullanmışlardır. Boğa kafası onlar için kutsal bir simgedir; köyün merkezindeki çeşme ve açık hava müzesindeki birçok eser Galatlara aittir.

Tavium ve Büyüknefes, Kalkolitik Çağ’dan İslam Dönemi’ne kadar uzanan geniş bir zaman dilimine ait yerleşim izlerini barındırır. Bu da bölgenin sadece Yozgat değil, Türkiye’nin de önemli kültür ve tarih miraslarından biri olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla bu alan, ulusal ve uluslararası düzeyde ses getirecek şekilde korunmalı, tanıtılmalı ve değerlendirilmeye başlanmalıdır.

Büyüknefes Köyü’nde bulunan tarihi çeşmenin taş blokları ve üzerindeki Arapça kitabeler, geçmişin mimari ve kültürel zenginliğinin somut örneklerindendir. Ancak ne yazık ki bu eserler bakımsızlık nedeniyle hak ettiği ilgiyi görmemektedir.

Bölgede tespit edilen 280’in üzerindeki höyük, antik yerleşim alanları, kaya oyukları ve tümülüsler, Büyüknefes ve Tavium’un adeta bir açık hava müzesine dönüşme potansiyelini gözler önüne sermektedir. Valilik ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün destekleriyle köy konağı çevresi koruma altına alınmış, antik eserler burada sergilenmeye başlanmıştır. Bu tür çalışmaların artarak devam etmesi, bölgenin turizm potansiyelini önemli ölçüde artıracaktır. Hatta köydeki bazı evlerin duvarlarında bile tarihî nitelikte taşlar görmek mümkündür.

Sonuç olarak, Büyüknefes ve Tavium, tarihimize, kültürümüze ve geçmişimize ışık tutan çok değerli miraslardır. Bu güzide beldenin korunması, restorasyonu ve tanıtımı için hem yerel yöneticilerin hem de bizlerin sahip çıkması şarttır. Umarım yakın zamanda Büyüknefes, hak ettiği ilgiyi görür ve hem Türkiye’den hem de dünyadan tarih ve kültür meraklılarının uğrak noktalarından biri haline gelir.

Kaynaklar:

• Yozgat İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Arşivi – Yozgat Müze Müdürlüğü Arşivi
• Akarsu, Babür M., 2016. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, 1. Cilt, Yozgat, S. 75-80.

• Erdoğan E., Temizel S. II. Uluslararası Bozok Sempozyumu ”Yozgat’ın Turizm Potansiyeli Ve Sorunları”, Yozgat, Türkiye, 4 – 06 Haziran 2017.

TÜBİTAK Bilim Söyleşileri kapsamında, 13 Mayıs 2025 Salı günü saat 11:00’de, Sakarya İlkokulu önemli bir çevre farkındalık etkinliğine ev sahipliği yaptı. Çevre ve insan sağlığı üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Yozgat Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve Çevre Bilincini Geliştirme Derneği Başkanı Prof. Dr. Hamdi TEMEL, “Görünmeyen Tehlike: Mikroplastiklerin Sağlık ve Çevre Üzerindeki Etkileri” başlıklı konferansıyla öğrencilerle buluştu.

Prof. Dr. Temel, slayt destekli sunumunda mikroplastiklerin nasıl oluştuğunu, gıda zincirine nasıl sızdığını ve insan vücudu üzerindeki potansiyel zararlı etkilerini bilimsel verilerle aktardı. Deniz tuzundan içme suyuna, kırtasiye malzemelerinden plastik ambalajlara kadar günlük hayatımızın birçok yerinde karşımıza çıkan mikroplastiklerin kanser, hormonal bozukluklar ve nörolojik rahatsızlıklar gibi sağlık problemleriyle ilişkili olduğunu belirtti.

Sunum sırasında öğrencilerin meraklı bakışları ve sordukları ilginç sorular, etkinliğin interaktif bir yapıya bürünmesini sağladı. Özellikle “Sadece bir plastik poşet neden bu kadar tehlikeli olabilir?” ve “Mikroplastikler Antarktika’ya nasıl ulaştı?” gibi sorular, seminerin ne kadar dikkat çekici ve düşündürücü geçtiğinin bir göstergesi oldu.

Program sonunda Okul Müdürü Hacı Bekir İLHAN, yaptığı konuşmada şu ifadeleri kullandı:
“Sayın Prof. Dr. Hamdi Temel hocamıza ve TÜBİTAK Bilim Söyleşileri projesi kapsamında bizlerle birlikte olan değerli öğretmenimiz Hüsne Çınar’a teşekkür ediyorum. Bu tip organizasyonlar öğrencilerimizin bilime, çevreye ve sağlıklı yaşama olan ilgisini artırmakta son derece etkili. Bu etkinliklerin okulumuzda artarak devam etmesini temenni ediyoruz.”

Konferansın sonunda Prof. Dr. Temel’e ve Hüsne Çınar’a, TÜBİTAK tarafından hazırlanan teşekkür belgeleri okul yönetimi tarafından takdim edildi. Ayrıca öğrenciler tarafından sunulan çiçeklerle etkinlik daha da anlamlı bir hâle geldi.

Seminer, hem içeriği hem de dinamizmiyle öğrencilerin hafızalarında “hiperaktif ve öğretici bir bilim buluşması” olarak yer etti.

12 Mayıs 2025 tarihinde TÜBİTAK’ın bilim insanlarını öğrencilerle buluşturmak amacıyla yürüttüğü “Bilim Söyleşileri” programı, Niğde Dumlupınar İlkokulu ev sahipliğinde gerçekleştirildi. Söyleşiye konuşmacı olarak katılan, Yozgat Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve aynı zamanda Çevre Bilincini Geliştirme Derneği Başkanı olan Prof. Dr. Hamdi TEMEL, öğrencilerle son derece önemli ve güncel bir konuda buluştu: Mikroplastikler ve çevresel etkileri.

Prof. Dr. Temel, özellikle mikroplastiklerin canlı sağlığı üzerindeki tehlikeleri, günlük yaşamdaki plastik kullanım alışkanlıkları ve bu alışkanlıkların nasıl azaltılabileceği üzerine kapsamlı bir sunum gerçekleştirdi. Sunum esnasında öğrencilerin ilgisini çekmek amacıyla çarpıcı görseller, deneysel çalışmalardan elde edilen bulgular ve günlük yaşamdan örnekler kullanıldı.

Etkinlik, öğrencilerden gelen yoğun sorularla interaktif bir hale gelirken, bilime duyulan merakın ve çevre bilincinin ne kadar erken yaşta gelişmeye başladığını da gözler önüne serdi.

Program sonunda Okul Müdürü Sadullah GENÇ, TÜBİTAK’a ve Prof. Dr. Hamdi Temel’e teşekkür ederek şunları söyledi:
“Bugün burada bilimle buluşan her bir öğrencimiz, yarının bilinçli bireyidir. Sayın hocamıza ve TÜBİTAK’a bu kıymetli katkıları için okul camiamız adına teşekkür ediyorum.”

Söyleşinin ardından, öğrenciler Prof. Dr. Temel’e kendi elleriyle çiçek takdim ederken, okul idaresi tarafından da plaket ve teşekkür belgesi sunuldu. Program, alkışlar eşliğinde hatıra fotoğrafı çekimiyle sona erdi.