Günlük hayatımızda sıkça duyduğumuz, sosyal medyada da videolarda bolca açıklaması yapılan ama çoğumuzun ne olduğunu tam bilmediği iki madde var: nitrat ve nitrit.

Özellikle paketli gıdaların etiketlerinde ya da işlenmiş et ürünleriyle ilgili haberlerde nitrit ismi göze çarpar.

Çoğunlukla bu maddeler ile ilgili çıkan haberlerde “kanser riski” vardır ifadesi bizleri ürkütüyor. Ancak bilimsel araştırmalar gösteriyor ki, bu maddeler sadece “zararlı” değil. Doğru kaynaklardan alındığında vücudumuza faydası var.

Nitrat Nereden Geliyor?

Nitrat soframıza günlük aldığımız sebzelerden yaklaşık %80’inden geliyor. Özellikle ıspanak, marul, pancar, roka, kereviz gibi yeşil yapraklı sebzeler nitrat açısından oldukça zengin olduğunu görüyoruz. Az bir kısmı ise içme suyundan ve az miktarda meyvelerden geliyor.

Nitritin kaynağı ise farklı. İşlenmiş etlerde (salam, sucuk, sosis gibi) nitrit gıda katkı maddesi olarak kullanılabiliyor. Bu da çoğu zaman kafalarda soru işareti oluşturuyor.

Ancak unutulmaması gereken nokta şu: Nitrit sadece dışarıdan alınmıyor, aynı zamanda vücudumuzda da oluşuyor. Ağzımızdaki faydalı bakteriler ve sindirim sistemimizdeki bazı biyolojik yollar, nitratı nitrite dönüştürüyor. Yani siz yediklerinizden nitrat alırsanız o vücudumuzda rahatlıkla nitrite dönüşüyor.

Nitrat ve Nitrit Vücudumuzdaki işlevleri neler?

Vücudumuzda tam bir kimyasal reaksiyonlar olduğunu görüyoruz. Vücudumuza giren nitrat ve nitritler, nitrik oksite dönüşüyor. Bu mucizevi kimyasal nitrik oksit damarlarımızı gevşeterek tansiyonu düşürüyor, kalp ve damar sağlığımızı destekliyor, hatta bağışıklık sistemimizde mikroplarla savaşmada rol alıyor.

Son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar, sebzelerden gelen nitratın “doğal bir tansiyon ilacı” gibi işlev görebildiğini gösteriyor. Özellikle “DASH diyeti” olarak bilinen, sebze ve meyve ağırlıklı beslenme programının tansiyonu düşürmede etkili olmasının nedenlerinden biri de bu nitrat içeriği olabilir.

Peki, zararları var mı?

Kısaca yazmak gerekirse, her şeyin fazlası nasıl zarar veriyorsa, nitrat ve nitritler için de aynı durum geçerli.

• Bebeklerde risk: Altı aydan küçük bebekler yüksek nitrat içeren sulara ya da sebzelere maruz kalırsa “mavi bebek sendromu” olarak bilinen ciddi bir tablo ortaya çıkabiliyor. Bu nedenle uzmanlar, bebeklere erken dönemde ev yapımı ıspanak, pancar, havuç gibi sebzelerin verilmesini önermiyor.
• İşlenmiş etler: Salam, sucuk, sosis gibi ürünlerde koruyucu olarak eklenen nitritler bazı koşullarda kansere yol açabilen bileşiklere dönüşebiliyor. Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü ve birçok sağlık otoritesi, kırmızı et tüketiminin sınırlı tutulmasını, işlenmiş etlerin ise mümkün olduğunca az tüketilmesini tavsiye ediyor. Keşke hiç tüketmesek…

Burada dikkat etmemiz gereken husus ise sebzelerden gelen nitrat ve nitrit ile işlenmiş etlerden gelenler ile aynı kefeye konmamalı. Çünkü sebzeler sadece nitrat içermez; aynı zamanda vitaminler, antioksidanlar ve lif gibi sağlığımızı koruyan başka birçok bileşik de sunar. Bu koruyucu maddeler, potansiyel zararlı etkileri büyük ölçüde dengeler.

Sonuç olarak, günlük hayatta nelere dikkat edelim?

• Soframızda bolca sebze ve meyve tüketelim. Özellikle yeşil yapraklı sebzeler hem vitamin hem de kalp-damar sağlığını destekleyen nitrat açısından zengin.
• İşlenmiş etleri günlük hayatımızdan çıkaralım.
• Bebeklere erken dönemde nitrat açısından zengin sebzeleri vermekten kaçınalım.
• İçme suyumuzun kalitesinden emin olalım. Özellikle köylerde ve kırsal alanlarda kullanılan kuyularda nitrat seviyesi yüksek olabilir. Resmi makamlardan destek alıp su analizlerini devamlı yaptırmak gerekiyor.

Kaynak: The American Journal of Clinical Nutrition Volume 90, Issue 1, July 2009, Pages 1-10

Her gün farkında olmadan soluduğumuz hava ile, yediklerimizle ve içtiklerimizle vücudumuza minik plastik parçacıkları alıyoruz. Bunlara mikroplastik diyoruz.

Boyutları beş milimetreden küçük olabiliyorlar.

Yıllardır denizlerde, nehirlerde, toprakta bulunduğu bilinen bu parçacıklar, sadece çevre sorunu ve kirliliği değil; doğrudan sağlık sorunu haline geldi. Son bilimsel çalışmalar, mikroplastiklerin insan vücudunun sekiz farklı organ sisteminde bulunduğunu ortaya koyuyor: kalp-damar, sindirim, endokrin, deri, lenf sistemi, solunum, üreme ve idrar yolları… Hatta anne sütünde, kanda, idrarda ve bebeklerin ilk dışkısında bile tespit edilmiş durumda.

Daha da çarpıcı olanı, geçen yıl yayımlanan bir araştırmada, mikroplastiklerin beynimizdeki koku soğancığında (olfactory bulb) bulunduğu ortaya çıktı. Yani bu parçacıklar, burnumuzdan girip, koku sinirleri üzerinden doğrudan beyne ulaşabiliyor. Normalde beyni koruyan kan–beyin bariyerini aşmak çok zordur. Ancak mikroplastikler bu engeli dolanarak en hassas bölgelerimize kadar girebiliyor.

Neden Tehlikeli?

Mikroplastikler sadece plastik değil; üzerlerine çevreden toksik kimyasallar, ağır metaller ve hastalık yapıcı mikroorganizmalar da tutunabiliyor. Vücudumuza girdiklerinde şu riskleri taşıyorlar:

• Oksidatif stres: Hücrelerimizde serbest radikal üretimini artırarak hücre duvarlarına, proteinlere ve DNA’ya zarar verebilirler.
• Kronik iltihap: Bağışıklık hücrelerini sürekli uyararak Alzheimer, Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıkların seyrini hızlandırabilirler.
• Mikro damar tıkanıklıkları: Özellikle kalp-damar sisteminde küçük pıhtı oluşumlarına neden olabilirler.

Mikroplastiklerin başlıca kaynakları şöyle özetleyebiliriz: Tek kullanımlık plastik şişeler ve gıda ambalajları, Sentetik elyaflı kıyafetlerin yıkanmasıyla suya karışan mikro lifler, Kozmetiklerde kullanılan mikro boncuklar, Lastik aşınmasıyla yollara ve havaya karışan partiküller.

Ne Yapabiliriz?

• Plastik kullanımını azaltmak: Tek kullanımlık ürünleri kullanmamız gerekmektedir.
• Cam veya paslanmaz çelik kullanmayı teşvik etmeli önce kendimiz kullanmalıyız. Su ve yiyecek saklamada plastik yerine tercih etmeliyiz.
• Havayı filtrelemek: Özellikle kapalı alanlarda mikro liflerin solunmasını azaltmak. için önlemler alınmalı.
• Çevre politikalarını desteklemek: Plastik kirliliğini azaltacak düzenlemelere sahip çıkmak.

Mikroplastikler görünmez olabilir, ama etkileri görünmez değil. Bugün çevrede gördüğümüz plastik atıklar, yarın hücrelerimizde, beynimizde olabilir. Bu sessiz işgali durdurmak için hem bireysel hem toplumsal adımlar atmak zorundayız. Çünkü plastik kirliliği sadece çevre meselesi değil, gelecek nesillerin sağlığı meselesidir.

Mısır ziyaretimde, piramitleri inceleyerek geçmişin sırlarını, Kızıldeniz’in derinliklerinde ise Allah’ın sanatını gördükten sonra rotam bu kez Nil Nehri idi.
Nil Nehri sadece Afrika’nın değil, insanlık tarihi içinde önemli bir nehir. Suyun kıyısında yürürken ve tekne turu yaparken tarihin derinliklerine heyecanla dalıyorsunuz…

Mısır çöl iklimine sahip bir ülke olmasına rağmen, ortasından bir mucize suyun aktığını görüyorsunuz, geçtiği yerlerden ise bereket fışkırıyor ve yeşilliklerine doyuyorsunuz.
Kur’ân-ı Kerîm’de adı geçen Nil Nehri, sadece su değil, aynı zamanda insanlık tarihinin en dramatik ve kutsal kıssalarından birine sahne olmuş ilahi bir kader yoludur. Hz. Musa’nın annesi, Firavun’un erkek çocukları öldürme emrinden korumak için bebeğini bir sanduka içinde bu nehre bırakmış, Nil’in suları ise bu masum canı Firavun’un sarayına kadar taşıyarak, zalimin hanesini bir peygamberin yetişme yeri hâline getirmiştir. Bu yaşanmış olaydan dolayı çok farklı filmlere de konu olmuş ve her izlediğim filmlerden değişik duygular ile etkilenmiştim ve o nehirde idim işte.

Ancak Nil’in hikâyesi sadece peygamberlerle sınırlı değil…
Bizim tarihimizde de izler var.
1517’de Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi ile birlikte Nil, Osmanlı’nın idaresine girmiş ve üç yüz yıl boyunca Osmanlı’nın bir vilayeti olmuş. Hala bizlere karşı sevgilerini açıkça gösteriyor halkı, hissediyorsunuz.

Kahire medreselerinde ise nice Türk âlimler yetişmiş.
Bugün araştırıldığında hâlâ Mısır arşivlerinde, Osmanlı mühürlü fermanlarını da görebilirsiniz.

Bir zamanlar, Nil’in kıyısında yükselen camilerde ezanlar ve dualar Türkçe okunurmuş.

Son olarak, Nil Nehri ile ilgili araştırdığım bilgileri de kısaca aktarmak istiyorum;

“Yaklaşık 6.853 km uzunluğundaki bu görkemli nehir, sadece Mısır topraklarında 1500 kilometre boyunca uzanır. Güney Amerika’daki Amazon Nehri’nin ardından, hem uzunluğu hem de su kapasitesi açısından dünyanın en önemli nehirlerinden biridir. Mavi Nil, Beyaz Nil ve Atbara gibi kollarıyla birçok ülkeyi geçerek Akdeniz’e ulaşır. Tarih boyunca olduğu gibi bugün de Mısır için hem tarımda sulama hem de enerji üretimi ve taşımacılık açısından hayati bir kaynak olmayı sürdürmektedir.”

Nil Nehrini gezerken duygularımı paylaşmak istedim.

Kısaca söylemem gerekirse, bir nehirden fazlası idi Nil Nehri…