Bugün iklim krizi, biyolojik çeşitlilik kaybı ve su güvencesi sorunları yalnızca çevrecilerin değil, tüm toplumun ortak gündemidir. Bu çok boyutlu sorunların çözümünde ise en kritik sorumluluk, geleceği şekillendiren öğretmenlere düşmektedir. Çünkü çevre eğitimi, yalnızca bilgi aktarmaktan ibaret değildir; asıl mesele, kalıcı davranışlar inşa edebilmektir.

Son yıllarda fedakârlıkları daha da görünür hâle gelen öğretmenlerimiz, uzun süredir çevre eğitiminin sessiz kahramanlarıdır. Onlar, öğrencilerine doğayı sevdirmekte, çevre bilincini sabırla ve kararlılıkla aşılamaktadır. Bu emek, hiçbir ölçüyle tam anlamıyla karşılanamaz.

Öğretmenler, çevre bilincini öğrencilerine yalnızca ders anlatımıyla değil, günlük yaşamlarında sergiledikleri tutum ve davranışlarla kazandırır. UNESCO/UNEP/IUCN değerlendirmelerinde de vurgulandığı üzere, formal eğitimde öğretmenler çevre eğitiminin merkezindedir; ancak bu merkezî rol, yalnızca sınıf içi anlatımla sınırlı değildir.

Öğretmenler, geri dönüşüm yapan, enerji tasarrufuna dikkat eden, doğaya saygılı davranışlarıyla öğrencilerine örnek olmalıdır.

Eğitimli ya da eğitimsiz herkes için geçerli olan bir gerçek var: Arabasından çevreye kirletici şeyler atmayan birey, en güçlü çevre mesajını davranışıyla verir.

Çevre eğitimi “söylemek” değil, “yaşamak”la anlam kazanır. Öğretmenler kendi yaşamlarında çevre dostu tutumları sergiledikçe öğrenciler de aynı yolu izler. Böylece bireysel değişim toplumsal dönüşüme dönüşür.

Formal eğitimde öğretmenlerin çevre bilinci davranışları, öğrenciler aracılığıyla ailelere ve topluma yayılır. Doğa kampları, geri dönüşüm projeleri ve enerji tasarrufu çalışmaları bu sürecin somut örnekleridir.

Öğretmenlerin öncülüğüyle çevre eğitimi sınıfın dışına taşar, toplumun ortak kültürü haline gelir.

Çevresel sorunlar artık geleceğin değil, bugünün meselesidir. Her birey kendi yaşamında çevre bilinciyle hareket ettiğinde, sorunların büyük kısmı kendiliğinden çözülür. Öğretmenler bu zincirin ilk halkasıdır; onların davranışları öğrenciler için yol gösterici, toplum için dönüştürücüdür.

Sonuç olarak çevre eğitimi, anlatılan bilgilerle değil; sergilenen davranışlarla hayat bulur. Öğretmenler rol model oldukça, çevre bilinci sınıflardan topluma yayılır ve sürdürülebilir gelecek bir ideal olmaktan çıkıp gerçeğe dönüşür.

Unutmayalım ki Peygamber Efendimiz’in “Kıyametin kopacağını bilseniz dahi elinizdeki fidanı dikiniz” hadisi, çevre bilincinin yalnızca bilgiyle değil; davranışla ve örnek olmakla anlam kazandığını hatırlatır. Öğretmenler ve bireyler bu sorumluluğu üstlendiğinde, sürdürülebilir bir gelecek kendiliğinden inşa edilir.

Kaynaklar

• Environmental Education, Information and Awareness – Chapter Fifteen (UNESCO / UNEP / IUCN)

Tarımda yıllardır azot, fosfor, potasyum konuşuruz ama bir element var ki çoğu zaman adını bile unuturuz: Bor.
Oysa bor, bitkiler için çok önemli bir mineraldir. Tam kararında verildiğinde bitkiyi canlandırır, verimi artırır. Eksik olduğunda ise tarlada bir şeylerin yolunda gitmediğini hissedersiniz ama sebebini hemen anlayamazsınız.

Borun bu kadar önemli olmasının nedeni, bitkinin her noktasında iş görmesidir. Kökten meyveye, çiçekten şeker taşınmasına kadar bitkinin her hareketinde borun izi vardır.

Bor eksikliği çoğu zaman fark edilmez. Çünkü bitki “açım” demez; yapraklarında küçük ama önemli sinyaller görürsünüz.
Genç yapraklar zayıf büyür, kökler güçsüzleşir, çiçeklenme bozulur. Meyve tutumu azalır, verim düşer.

Bazı üreticiler “Bu yıl çiçek dökümü çok oldu” der, nedenlerinden birisi Bor yetersizliği olabilir.

Hele kumlu ve organik maddesi düşük topraklarda bor tutunamadığı için eksiklik daha bile yaygındır. Yağışlı bölgelerde de bor hızla yıkanır; tarlada geriye bitkinin kullanabileceği kadar bor kalmaz.

Ama borun fazlası da dert…

Bor öyle bir element ki, eksikliği de sorun, fazlası da.
Özellikle kuru bölgelerde veya kireçli topraklarda bor birikebilir ve bu kez yaprak kenarlarında yanma, sararma ve büyüme durması ortaya çıkar.

Bu yüzden bor gübrelemesi “tane ile tuz” gibidir:
Bir tutam eksik olmaz, bir tutam fazla da yenmez.

Doğru bor gübrelemesi nasıl olur?

Uzmanlar şunu söylüyor:

• Toprak ve yaprak analizi yapılmadan bor vermek risklidir.
• Bitkinin gelişme dönemine göre bor ihtiyacı değişir.
• Meyve tutumu döneminde borun önemi iki kat artar.
• Bor, bitki içinde taşınamadığı için genelde genç yaprak ve çiçek bölgelerinde eksiklik başlar.

Doğru zaman + doğru doz, bor gübrelemesinin altın kuralıdır.

Bor, bitkinin gizli destekçisi

Crop Nutrition’ın yayımladığı bilgilere göre bor, bitkide:

• Hücre duvarını güçlendirir
• Kök gelişimini artırır
• Su ve besin alımına yardımcı olur
• Şeker ve enerjinin bitki içinde taşınmasını sağlar
• Çiçeklenme ve meyve tutumunda kritik rol oynar

Yani bor, bitkinin hem iskeletini hem de enerjisini ayakta tutar.
Eksikliğinde ise bitki canlı görünse bile verimi sessizce düşer.

Türkiye için büyük bir fırsat

Türkiye, dünya bor rezervlerinin büyük kısmına sahip. Bu aslında tarımda büyük bir avantaj demek.
Doğru üretilmiş bor gübreleriyle hem verim artabilir hem de çiftçinin maliyeti uzun vadede düşebilir.

Yeter ki bor, “her gübreden biri” gibi değil de, özel ilgi isteyen bir besin maddesi olarak ele alınsın.

Bor gübrelemesi, rastgele değil; bilinçli, ölçülü ve doğru zamanlı yapılmalıdır.
Toprağını tanıyan, analiz yaptıran, borun önemini bilen üretici, her zaman diğerlerinden bir adım önde olur.

Kaynaklar

• Mosaic Crop Nutrition – Importance of Boron in Plant Growth
• Güneş A., Gezgin S. ve ark. – The importance of boron for plants

Bu aralar metamfetamin üzerine okuduklarım, küresel bir krizle karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor; gelin bu korkutucu verileri birlikte inceleyelim.

Metamfetamin artık sadece bir “sentetik uyarıcı” değil; küresel ölçekli bir ölüm krizine dönüşmüş durumda. UNODC’nin 2018 Global SMART Update raporu ve EMCDDA/Europol’un 2022 analizleri, bu gerçeği çarpıcı verilerle ortaya koyuyor.

Çarpıcı veriler:

• Dünya genelinde metamfetamin yakalamaları 2008’de 25 ton iken, 2016’da 159 tona, 2019’da ise 325 tona yükseldi.
• ABD’de metamfetaminin payı, psikostimülanlarla ilişkili ölümlerin %85-90’ını oluşturuyor. 2010’da 1.854 ölüm kaydedilirken, 2015’te bu sayı 5.716’ya ulaştı.
• Avustralya’da metamfetamin kaynaklı ölümler 2009-2015 arasında iki katına çıktı.
• ABD’de yüksek saflık ve düşük fiyat, aşırı doz ölümlerini hızla artırıyor.

Ölüm oranları neden hafife alınıyor?
Metamfetamin çoğu zaman başka maddelerle birlikte kullanılıyor. Bu da ölümleri doğrudan metamfetamine bağlamayı zorlaştırıyor. Avustralya’da yapılan bir çalışmada, metamfetamin kaynaklı ölümlerin %90’ında benzodiazepin veya morfin gibi başka maddeler tespit edildi. Kalp hastalıkları, intihar ve kazalar gibi dolaylı nedenler tabloyu daha da karmaşık hâle getiriyor.

Küresel tablo:

• Asya ve Kuzey Amerika, metamfetaminin en büyük pazarları. Bazı Asya ülkelerinde tedaviye başvuranların %75’inden fazlası amfetamin-tipi uyarıcılar nedeniyle yardım arıyor.
• ABD’de metamfetamin enjeksiyonu, opioid kriziyle birleşerek 2009-2018 arasında hepatit C vakalarını dört kat artırdı.
• Avrupa hâlâ görece küçük bir pazar olsa da, Çekya ve Slovakya’daki atık su analizleri yüksek kullanım seviyelerini ortaya koyuyor.

Ne yapılmalı?

Metamfetamin krizi, görmezden gelindiğinde sadece rakamlarda değil, toplumların geleceğinde de derin yaralar açıyor. Ölüm oranları buzdağının görünen kısmı sadece. Asıl mesele, bu yükselişi durdurmak için bilim, politika ve toplumun ortak iradesini harekete geçirmek:

• Bilimsel veriye dayalı politikalar: Ölüm oranlarının gerçek boyutunu ortaya koymak için atık su analizleri, tedavi başvuruları ve ölüm kayıtları birlikte değerlendirilmelidir.
• Uluslararası işbirliği: Metamfetamin üretimi ve ticareti sınır tanımıyor; bu nedenle yalnızca ulusal değil, bölgesel ve küresel düzeyde koordineli mücadele şart.
• Toplumsal farkındalık: Kamuoyuna yönelik bilinçlendirme kampanyaları, metamfetaminin “zararsız bir uyarıcı” olduğu yönündeki yanlış algıyı kırmalıdır.
• Sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi: Tedavi ve rehabilitasyon kapasitesi artırılmalıdır.

Metamfetaminle mücadele, sadece bireysel çabalarla değil; bilimsel veri, politika ve toplumun eşgüdümlü çalışmasıyla mümkün olabilir.

Kaynaklar:

1. UNODC, Methamphetamine continues to dominate synthetic drug markets, Global SMART Update, Volume 20, 2018.
2. EMCDDA & Europol, The methamphetamine market: global context, EU Drug Markets Report, 2022.